Το κουρδικό ζήτημα μπήκε σε μια ουσιαστική φάση διεθνοποίησης μετά το τέλος του πολέμου στον Περσικό Κόλπο το 1991. Τότε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε ορισμένες αποφάσεις, όπως ήταν η 688 του Συμβουλίου Ασφαλείας, η οποία καταδίκαζε την «καταπίεση των πολιτών», κυρίως στην περιοχή των Κούρδων, και ζητούσε από το Ιράκ «να τερματίσει αμέσως την καταστολή».
Ηταν η πρώτη φορά που ο ΟΗΕ μέσω του Συμβουλίου Ασφαλείας επενέβη άμεσα σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η θετική στάση του ΟΗΕ απέναντι στο κουρδικό ζήτημα έδωσε ελπίδες σε αυτό τον ηρωικό λαό. Για λίγους μήνες, το 1991, το έθνος χωρίς πατρίδα έμοιαζε να έχει νικήσει τους δαίμονες που στοίχειωναν την ιστορία του.
Το καθεστώς της αυτοδιοίκησης που παραχωρήθηκε στους Κούρδους του Βορείου Ιράκ γέννησε ελπίδες στα 25 περίπου εκατομμύρια των ομοεθνών τους που ζουν στην Τουρκία, στη Συρία, στο Ιράκ και στο Ιράν.
Η πραγματικότητα ήταν όμως διαφορετική. Οι Κούρδοι της Τουρκίας πίστεψαν στις δελεαστικές υποσχέσεις των ΗΠΑ και των μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών και εισήλθαν στο Βόρειο Ιράκ. Στο μεταξύ η Τουρκία είχε λάβει πράσινο φως να καταδιώκει και να εξοντώνει τους Κούρδους που κρύβονταν στο Ιράκ. Δεν ήθελαν και πολύ οι δικτάτορες της Βαγδάτης και της Τεχεράνης για να πράξουν και αυτοί κάτι ανάλογο.
Τα τελευταία χρόνια η ρευστότητα της κατάστασης στο Βόρειο Ιράκ, με τα πλούσια πετρελαιοφόρα κοιτάσματα, έδωσε τροφή σε πληθώρα σεναρίων, λιγότερο ή περισσότερο φιλοπόλεμων. Οσο για τους τρεις βασικούς ηγέτες των Κούρδων, τον Μασούντ Μπαρζανί του Δημοκρατικού Κόμματος, τον Τζαλάλ Ταλαμπανί της Πατριωτικής Ενωσης και τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν, αποτέλεσαν τα πρωταγωνιστικά πιόνια στη γεωπολιτική σκακιέρα της περιοχής. Ο ενδοκουρδικός αδελφοκτόνος σπαραγμός και οι εναλλασσόμενες συμμαχίες διαδέχθηκαν την αισιοδοξία που είχε εμφανισθεί στις αρχές του 1991.
Ποια είναι όμως η ιστορία των Κούρδων και του Κουρδιστάν;
Μια πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση της πορείας του κουρδικού λαού επιχειρεί με τη μελέτη του ο Κεμάλ Μπουρκάι, ο ιδρυτής του Σοσιαλιστικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PSK). Στον πρώτο τόμο, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά, ο Κεμάλ Μπουρκάι καταθέτει χρήσιμες πληροφορίες για τη μορφολογία του εδάφους και των υδάτων του Κουρδιστάν, για την ιστορία και τη λογοτεχνία του από την αρχαιότητα ως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζει τον φυσικό και εθνογραφικό χάρτη του Κουρδιστάν. Στη συνέχεια στο δεύτερο κεφάλαιο ασχολείται με την ιστορία των Κούρδων και του Κουρδιστάν ως τον 19ο αιώνα. Σύμφωνα με τον Μπουρκάι, ο κουρδικός πληθυσμός και μάλιστα με τον σημερινό όρο «Κούρδοι» εμφανίζεται για πρώτη φορά την περίοδο (950 π.Χ. – 940 π.Χ.). Για την εγκυρότητα των πληροφοριών του επικαλείται τους άραβες συγγραφείς Μεσούντι και Ιστραχρί, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι εκείνη την περίοδο ζούσαν Κούρδοι στην περιοχή του Λουριστάν καθώς και στις περιοχές Μοσούλη και Σεχρεζόρ. Με άλλα λόγια, στο σημερινό Κουρδιστάν του Ιράκ και του Ιράν.
Ο Μπουρκάι συμπληρώνει ότι ο κουρδικός πληθυσμός υπήρχε και σε άλλες περιοχές, όπως στο σημερινό Αζερμπαϊτζάν, στις όχθες του ποταμού Αράς και στα βόρειά του. Ακόμη σημαντικός αριθμός Κούρδων ζούσε στις βόρειες, στις νότιες και στις ανατολικές επαρχίες του Ιράν.
Οι Κούρδοι κατά την πρώτη περίοδο του ισλαμισμού, τα κουρδικά κράτη μεταξύ 11ου-13ου αιώνα και το Κουρδιστάν κατά την περίοδο της σύγκρουσης Οθωμανών και Ιρανών είναι μερικά από τα ζητήματα που εξετάζει ο συγγραφέας στο δεύτερο κεφάλαιο του έργου.
Η ιστορία της κουρδικής λογοτεχνίας και του πολιτισμού, και πιο συγκεκριμένα η άνθηση του κουρδικού πολιτισμού στην Τουρκία, στο Ιράκ, στο Ιράν, στη Συρία και στη Σοβιετική Ενωση, αποτελούν το αντικείμενο ανάλυσης του τρίτου κεφαλαίου. Η περίοδος από τον 16ο ως τον 19ο αιώνα αποτελεί τη θεματική ενότητα του τέταρτου κεφαλαίου.
Το πιο ενδιαφέρον μέρος του βιβλίου είναι τα επόμενα τρία κεφάλαια. Σε αυτά ο Μπουρκάι εξετάζει τον ρόλο των κουρδικών εθνικών κινημάτων κατά τον 19ο αιώνα καθώς και την επιρροή που ασκούσαν οι μεγάλες δυνάμεις. Επίσης καταγράφει και αναλύει τις σπουδαιότερες εξεγέρσεις και τα αίτια της ήττας.
Το κουρδικό ζήτημα στην περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου εξετάζεται στα δύο επόμενα κεφάλαια. Σχολιάζοντας το τέλος του πολέμου και τη Συνθήκη των Σεβρών ο Μπουρκάι υπογραμμίζει ότι «με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στη Μικρά Ασία και στο Κουρδιστάν άρχισε ένας καινούργιος πόλεμος, στον οποίο οι Κούρδοι δεν συμμετείχαν με δική τους ηγεσία και βγήκαν ηττημένοι. Ετσι ένα μεγάλο τμήμα του Κουρδιστάν έμεινε στα εδάφη της Τουρκίας. Από τότε ο κουρδικός λαός που ζει μέσα στην Τουρκία αλλά και στις άλλες περιοχές συνεχίζει να αγωνίζεται και να πολεμά για την ελευθερία του». Η συνέχεια της ιστορίας του κουρδικού λαού στον επόμενο τόμο του Κεμάλ Μπουρκάι.
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι πολιτικός επιστήμων-διεθνολόγος.
