Δύο είναι τα κρίσιμα στοιχεία με τα οποία επιχειρεί να χτίσει η κυβέρνηση μια «γραμμή άμυνας» μετά την τραγωδία που εκτυλίχθηκε στο Μάτι, με έμφαση στη χρόνια παθογένεια του πολεοδομικού σχεδιασμού και στην αυθαίρετη δόμηση. Με αιχμή τη μεταβατικότητα των νέων ρυθμίσεων που σχετίζονται με την κατεδάφιση αυθαιρέτων, σκιαγραφεί μια αυστηροποίηση,η οποία έχει αφενός ημερομηνία λήξης και αφετέρου μια δυναμική που αναπτύσσεται σε πρώτο χρόνο, ώστε να δημιουργήσει ένα… σοκ άμεσης αντίδρασης.
Τα μέτρα που ανακοινώθηκαν την περασμένη Τετάρτη από τους υπουργούς Περιβάλλοντος και Εσωτερικών κ.κ.Γιώργο Σταθάκη και Πάνο Σκουρλέτηκαι τον αναπληρωτή υπουργό Περιβάλλοντος κ.Σωκράτη Φάμελλοεξέπληξαν, πέρα από ανώτατους υπηρεσιακούς παράγοντες και τεχνικούς συμβούλους των δύο υπουργείων, και κυβερνητικά στελέχη. Και αυτό διότι την προηγούμενη ημέρα είχε αποφασιστεί να προχωρήσουν, αρχικά, διαδικασίες για μια ήπια πολεοδόμηση στις πληγείσες περιοχές.
Ομως η στρατηγικήτου Μαξίμου για κατευνασμό του αντικυβερνητικού κλίματος θέλει πράξεις θεαματικές και προς αυτή την κατεύθυνση δόθηκαν οι εντολές για παρεμβάσεις κατεδάφισης, αρχικά στην Αττική και στη συνέχεια στην υπόλοιπη χώρα. Παράλληλα, για τη δυναμική τακτική που επιλέχθηκε ρόλο φαίνεται να παίζει και η ΔΕΘ, που ξεκινά στις 8 Σεπτεμβρίου, όπου εκεί με την παρουσία του ο πρωθυπουργός κ. Αλέξης Τσίπραςθα εστιάσει στην προσπάθεια που γίνεται να μπει μια πολεοδομική τάξη –παράλληλα με το συνολικό πρόγραμμα για τη δασοπροστασία –ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής στην καθημερινότητα των πολιτών και να μειωθούν οι κίνδυνοι από πυρκαγιές και πλημμύρες.
Γι’ αυτό οι αρμόδιες υπηρεσίες τρέχουν ήδη με χίλια, προκειμένου να αποστείλουν τα σχετικά ειδοποιητήρια για να πάρουν μπροστά οι μπουλντόζες, μέχρι τα φώτα να αρχίσουν να χαμηλώνουν πάνω στο θέμα, για να πάρουν σειρά οι νομικές διαδικασίες των αντιδρώντων που θα προσπαθήσουν να φρενάρουν τη διαδικασία.
Ηδη από την περασμένη Πέμπτη η λίστα με τα πρώτα 100 αυθαίρετα, τα οποία έχουν πρωτόκολλα κατεδάφισης που έχουν καταστεί αμετάκλητα τελεσίδικα, είναι έτοιμη και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, 13 κατοικίες που είχαν «φυτρώσει» σε αναδασωτέες εκτάσεις (από τη φωτιά του 2009) σε Καπανδρίτι, Λαύριο, Πεντέλη, 21 μάντρες που εμποδίζουν την πρόσβαση στις παραλίες σε Σαρωνικό, Ανάβυσσο και Πόρτο Ράφτη, καθώς και 27 αυθαίρετα που βρίσκονται σε ρέματα στη Μάνδρα. Πάντως είναι αξιοσημείωτο ότι η αίτηση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής προς το Πράσινο Ταμείο που αφορούσε χρηματοδότηση ύψους περίπου 150.000 ευρώ για την κατεδάφιση των συγκεκριμένων παράνομων κτισμάτων στη Μάνδρα είχε κατατεθεί τον περασμένο Ιανουάριο και ακόμη δεν έχει εγκριθεί.
Σε κάθε περίπτωση, ο υπουργός Περιβάλλοντος δήλωσε την Παρασκευή ότι εντός της εβδομάδας θα γίνουν οι σχετικές θυροκολλήσεις για 61 κατεδαφίσεις, οι οποίες σύμφωνα με πληροφορίες αφορούν κυρίως μικρής κλίμακας αυθαιρεσίες (περιφράξεις, μάντρες κ.λπ.). Συνολικά, οι αριθμοί για την Περιφέρεια Αττικής είναι αποκαλυπτικοί: 4.700 αυθαίρετα (2.500 δασικά, 700 στον αιγιαλό και 1.500 πολεοδομικά) έχουν τελεσίδικα πρωτόκολλα κατεδάφισης.
Οι πρώτες εκατό κατεδαφίσεις
Την ώρα που η… δαγκάνα της κυβέρνησης επικρέμαται πάνω από τα 100 αυθαίρετα, εκφράζονται επιφυλάξεις ως προς τις λεπτομέρειες των σχετικών τροπολογιών με τις νέες ρυθμίσεις που ψηφίστηκαν από τη Βουλή την περασμένη Τετάρτη.
Η κριτική εστιάζει κυρίως σε πιθανά προβλήματα εφαρμογής, «λόγω αφενός μεν της ταχείας και εν θερμώ ρύθμισης τόσο σοβαρών ζητημάτων, αφετέρου δε της έλλειψης σαφούς εικόνας θεσμικού χωροταξικού, πολεοδομικού – ρυμοτομικού πλαισίου, τελεσίδικου δασικού και κατ’ επέκταση ιδιοκτησιακού χαρακτήρα» όπως αναφέρει χαρακτηριστικά στο «Βήμα» ο αρχιτέκτων – πολεοδόμος κ. Βασίλης Π. Γκοιμίσης.
Οι νέες ρυθμίσεις αφορούν μια έκτακτη και μεταβατική διαδικασία κατεδάφισης κατασκευών μέσω της σύνταξης πρωτοκόλλων κατεδάφισης από τις υπηρεσίες του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), έκδοσης Κοινής Υπουργικής Απόφασης κατεδάφισής τους, χωρίς τη δυνατότητα υποβολής ένστασης, αλλά μόνο αίτησης ακύρωσης και αναστολής στο Συμβούλιο της Επικρατείας, εκτελεστή σε 15 ημέρες.
«Ο χρόνος των 15 ημερών δεν συμβιβάζεται με τις 60 ημέρες εντός των οποίων μπορεί να προσβληθεί στο ΣτΕ (άρθρο 16 ΠΔ 18/1989) και είναι πολύ μικρός για να έχει εκδοθεί απόφαση επί της αίτησης αναστολής της κατεδάφισης ή έστω αυτή να έχει ανασταλεί με προσωρινή διαταγή. Επίσης θα πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον μικρή προθεσμία, για διοικητική διαδικασία συγκεκριμένης ή και τυποποιημένης ένστασης, για διόρθωση πρόδηλων σφαλμάτων, π.χ. όταν δεν έχουν εξεταστεί τυχόν στοιχεία νομιμότητας (οικοδομική άδεια προ 1975), θέμα επί του οποίου δεν χρειάζεται να επιληφθεί το ΣτΕ, αλλά μπορεί να επιλυθεί και διοικητικά» επισημαίνει ο κ. Γκοιμίσης.
Πάντως, στόχος των νέων τροπολογιών είναι η επιτάχυνση των κατεδαφίσεων. Σύμφωνα με τον κ. Φάμελλο, στο αρχείο της Ειδικής Γραμματείας του Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών του ΥΠΕΝ υπάρχει αλληλογραφία η οποία αναφέρεται σε σωρεία καθυστερημένων (πάνω από 20ετία) πρωτοκόλλων κατεδάφισης με τελεσίδικο χαρακτήρα.Ειδικά για τον Δήμο Μαραθώνα, βρέθηκαν έξι πρωτόκολλα του 1998 και στη Νέα Μάκρη τέσσερα πρωτόκολλα του 1996. Επίσης στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής υπάρχουν πρωτόκολλα σε εκκρεμότητα από το 2009, π.χ. για κατεδαφίσεις στην παραλία του Πόρτο Γερμενό, για τις οποίες ακόμη δεν έχει βγει η απόφαση από το διοικητικό Εφετείο.
Βαθμολογώντας τα αυθαίρετα
Σε κάθε περίπτωση, οι ελάχιστοι πλέον «Ράμπο» του υπουργείου, οι οποίοι αναλαμβάνουν βάσει του νέου σχεδιασμού περαιτέρω δράση, είχαν εδώ και χρόνια έναν επιστημονικό «μπούσουλα» για να θέτουν προτεραιότητα στις κατεδαφίσεις. «Πάντα η υπηρεσία λειτουργούσε σαν να υπήρχε έκτακτη ανάγκη, διότι ποτέ δεν υπήρχε η δυνατότητα, κυρίως για οικονομικούς λόγους αλλά και για πολιτικούς, να προχωρήσει στην κατεδάφιση όλων των ακινήτων που έπρεπε να γκρεμιστούν» αναφέρει παλιό στέλεχος του υπουργείου το οποίο γνωρίζει καλά τις διαδικασίες.
Ετσι, όπως υπογραμμίζει, στον Απρίλιο του 2013 ολοκληρώθηκαν οι προδιαγραφές για τις κατεδαφίσεις αυθαιρέτων στις οποίες είχε καταλήξει πολυμελής ομάδα εργασίας. Για τέσσερις μήνες 45 άτομα δούλευαν για την αναμόρφωση της νομοθεσίας για την περιβαλλοντική ελεγκτική λειτουργία συνολικά. «Για τις συγκεκριμένες προδιαγραφές στηριχθήκαμε σε μια πολύ καλή προεργασία που είχε κάνει μια ομάδα πολύ συνεπών υπαλλήλων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Πελοποννήσου» σημειώνει.
Σε αυτές τις προδιαγραφές «πατάει» και η νέα πολιτική ηγεσία του υπουργείου για την επιλογή των «κόκκινων» αυθαιρέτων που θα βρεθούν εντός των επόμενων εβδομάδων μπροστά στην μπουλντόζα. Ειδικότερα, τα αυθαίρετα με τελεσίδικα πρωτόκολλα βαθμολογούνται βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων και όσα βγάζουν μεγαλύτερο βαθμό… προβιβάζονται σε άμεσα κατεδαφιστέα.
Συντελεστή βαρύτητας 20% έχουν οι παράμετροι που έχουν σχέση με τις επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον, δηλαδή αν βρίσκονται εντός προστατευόμενης περιοχής (Ramsar, Natura, Εθνικά Πάρκα κ.λπ.), ζώνης αιγιαλού – παραλίας, δασικής έκτασης, αρχαιολογικού χώρου κ.ά. Υψηλή είναι και η βαθμολογία όταν υπάρχει δυνατότητα ομαδοποίησης και ένταξης κτισμάτων σε μαζική κατεδάφιση, ενώ ρόλο παίζει επίσης το μέγεθος και το είδος της κατασκευής.
Οι επιπτώσεις στο οικιστικό περιβάλλον, όπως επικινδυνότητα κατασκευής, παρεμπόδιση πρόσβασης σε κοινόχρηστους χώρους, χρήση επικίνδυνων υλικών, συσσώρευση αυθαιρέτων (π.χ. σειρά αυθαιρέτων κατά μήκος παραλιακού μετώπου), έχουν συντελεστή βαρύτητας 10%. Την ίδια βαρύτητα έχουν και οι επιπτώσεις στην οικονομία και ανάπτυξη της περιοχής (παρεμπόδιση έργων υποδομής, εφαρμογής πολεοδομικών σχεδίων, χρήσεων γης κ.ά.), ενώ μικρότερο ρόλο παίζει η δυνατότητα αξιοποίησης ή νομιμοποίησης της κατασκευής, τυχόν εισαγγελική έρευνα ή καταγγελία τρίτων, η ευκολία στην προσβασιμότητα και η παλαιότητα του πρωτοκόλλου κατεδάφισης.
Τη μια γκρεμίζουν, την άλλη εξαιρούν
Αν και σήμερα η κυβέρνηση εμφανίζεται διατεθειμένη να σπάσει αβγά και να προχωρήσει σε μαζικές κατεδαφίσεις αυθαιρέτων, πριν από λίγο καιρό είχε προχωρήσει σε ρύθμιση που άφηνε παραθυράκι για την τακτοποίηση αυθαιρέτων με πρωτόκολλα κατεδάφισης που έχουν καταστεί αμετάκλητα τελεσίδικα με δικαστικές αποφάσεις.
Σύμφωνα με το άρθ. 110, παρ. 3 του νόμου 4495/2017 (όπως εν μέρει αντικαταστάθηκε από το άρθ. 34, παρ. 41, Ν. 4546/2018) μπορούν να τακτοποιηθούν ύστερα από τη σύμφωνη γνώμη του ΠΕΣΥΠΟΘΑ (Περιφερειακό Συμβούλιο Πολεοδομικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων) κτίσματα των οποίων οι οικοδομικές άδειες ή και αναθεωρήσεις τους ακυρώθηκαν με αμετάκλητη απόφαση του αρμόδιου διοικητικού δικαστηρίου, χωρίς να έχουν υποβληθεί για την έκδοσή τους ψευδή ή αναληθή στοιχεία σε αρκετές περιπτώσεις. Για παράδειγμα, εάν η οικοδομική άδεια ή η αναθεώρηση αυτής είχε νόμιμο έρεισμα σε κανονιστικές διατάξεις, οι οποίες «μεταγενέστερα κρίθηκαν αντίθετες σε υπέρτερης ισχύος κανόνα δικαίου». Ή αν η οικοδομική άδεια ή η αναθεώρησή της εκδόθηκε κατ’ εφαρμογή κανόνων δικαίου που εφαρμόζονταν συστηματικά (δίχως να διευκρινίζεται τι σημαίνει το «συστηματικά») από την αρμόδια Υπηρεσία Δόμησης και μεταγενέστερα κρίθηκε ότι δεν ίσχυαν.
Ωστόσο, το ΣτΕ στην 1858/2015 απόφαση της Ολομέλειας, με την οποία είχε κρίνει ως συνταγματικό τον προηγούμενο νόμο τακτοποίησης αυθαιρέτων (4178/2013), αναφερόταν στην υποχρέωση της Διοικήσεως να συμμορφώνεται προς το περιεχόμενο ακυρωτικών δικαστικών αποφάσεων (άρθρο 95 παρ. 5 του Συντάγματος).
«Οι παραλίες ανήκουν στον κόσμο» και τα αυθαίρετα στους… αυθαιρετούχους
Οι κατεδαφίσεις πάντα «έγραφαν» καλά στις τηλεοπτικές κάμερες. Το γνώριζε καλά αυτό και ο πρώην πρωθυπουργός κ. Γιώργος Παπανδρέου, ο οποίος τον Μάιο του 2010, με σύνθημα «Οι παραλίες ανήκουν στον κόσμο», μαζί με την τότε υπουργό Περιβάλλοντος κυρία Τίνα Μπιρμπίλη, ξεκίνησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα κατεδαφίσεων, από τον Αλιμο, όπου η μπουλντόζα έριξε κατασκευές (κάγκελα, συρματοπλέγματα κ.λπ.) που εμπόδιζαν την πρόσβαση των πολιτών στη θάλασσα. Ο στόχος ήταν να ανοίξει στο κοινό όλη η αθηναϊκή Ριβιέρα, ωστόσο καμία άλλη κατεδάφιση δεν προχώρησε.
Δύο χρόνια αργότερα, το 2012, ο κ. Γιώργος Παπακωνσταντίνου, στον οποίο ο κ. Παπανδρέου είχε εμπιστευθεί το χαρτοφυλάκιο του περιβάλλοντος, έδωσε εντολή στους επιθεωρητές του υπουργείου να ξεκινήσουν κατεδαφίσεις από έξι κτίσματα (ήδη ερειπωμένα) στην παραλία Επιταλίου, κοντά στον Πύργο. Και τότε δεν υπήρξε συνέχεια.
Πολλές ήταν και οι προγραμματισμένες κατεδαφίσεις που πάγωσαν στο… παρά πέντε, προτού καν ξεκινήσουν, όπως το 2013, όταν με παρέμβαση της κυρίας Ολγας Κεφαλογιάννηοι μπουλντόζες έσβησαν τις μηχανές μπροστά σε αυθαίρετες κατασκευές ξενοδοχείου στον αιγιαλό στη Χερσόνησο της Κρήτης. Ηταν οι «αρνητικές εικόνες στην αρχή της τουριστικής περιόδου» που έβαλαν τα παράνομα κτίσματα υπό την πολιτική της «ομπρέλα».
Την ίδια τακτική ακολούθησε το 2015 η τότε πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών (κ.κ. Παναγιώτης Κουρουμπλής και Νίκος Βούτσης), αλλά και ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ κ. Γιώργος Πάντζας, αποτρέποντας κατεδαφίσεις στα Περιβολάκια Ραφήνας.
Η επόμενη μέρα: Πολεοδομική αποκατάσταση στο Μάτι
Τη σύνταξη και έγκριση Ειδικού Χωρικού Σχεδίου με προεδρικό διάταγμα επέλεξε τελικά η κυβέρνηση για την πολεοδομική αποκατάσταση του οικισμού στο Μάτι. Και αυτό διότι, όπως εξήγησε ο υπουργός Περιβάλλοντος, μπορεί να προχωρήσει γρήγορα – δηλαδή να είναι έτοιμο εντός εξαμήνου. Δίνει μάλιστα τη δυνατότητα ένταξης στο σχέδιο πόλης όταν η χρήση (στην προκειμένη περίπτωση της παραθεριστικής κατοικίας) δεν προβλέπεται στον πολεοδομικό σχεδιασμό.
Είναι αξιοσημείωτο ότι η συντριπτική πλειοψηφία των οικιστικών περιοχών της χώρας δεν είναι πολεοδομημένες. Οπως αναφέρει μεταξύ άλλων ο κ. Γκοιμίσης, «οι περισσότερες είναι εκτός σχεδίου και σε ευαίσθητες περιβαλλοντικά περιοχές (παράκτιες, περιβαλλοντικά – πολιτιστικά ελεγχόμενες, δασικές κ.λπ.), ενώ από τις εντός σχεδίου σημαντικό τμήμα αποτελούν οι λεγόμενοι «οικισμοί» – είτε προϋφιστάμενοι του 1923, είτε κάτω των 2.000 κατοίκων -, που έχουν όμως απλώς καθορισμένα όρια χωρίς να έχουν πολεοδομηθεί. Συνεπώς, οι πολεοδομημένες περιοχές αποτελούν δυστυχώς τη συντριπτική μειονότητα της χώρας».
Σε κάθε περίπτωση, τα σημαντικότερα προβλήματα υπάρχουν στις εκτός σχεδίου περιοχές καθώς, όπως αναφέρει ο κ. Γκοιμίσης, «σε αυτές έχει σε πολλές περιπτώσεις εκτελεστεί ιδιωτική πολεοδόμηση, με προφανείς παραβάσεις των κανόνων της πολεοδομικής επιστήμης, κυρίως για το οδικό δίκτυο και τους κοινόχρηστους χώρους εν γένει, που στην περίπτωση του Ματιού συνετέλεσαν καίρια στην πρόσφατη τραγωδία». Ετσι η πολεοδόμηση αυτών των περιοχών με επέκταση/ένταξη στο σχέδιο πόλης, σύμφωνα με τον ίδιο, «πάντα ακολουθεί και «νομιμοποιεί» την ήδη δυσμενώς διαμορφωμένη κατάστασή τους. Για παράδειγμα, σε επέκταση μεγάλου δήμου των Μεσογείων που είχα ασχοληθεί, οι ενστάσεις για το σχέδιο που απλά διαπλάτυνε ή άλλαζε τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά των υφιστάμενων δρόμων – χωρίς καν να δημιουργεί νέους – αφορούσαν το να μη ρυμοτομηθεί έστω και πολύ μικρό/ασήμαντο τμήμα ιδιοκτησίας, π.χ. γωνία του βόθρου ή ακόμη και τοιχίο περίφραξης. Ετσι θεωρώ ότι η κοινωνία μπορεί πλέον να αντιληφθεί τους κινδύνους της εκτός σχεδίου άναρχης δόμησης και η πολιτεία θα πρέπει να εξετάσει σοβαρά το ενδεχόμενο δραστικού περιορισμού της (π.χ. κατάργηση παρεκκλίσεων αρτιότητας στα 750-1.200-2.000 τ.μ.) ή και υπό προϋποθέσεις κατάργησής της (π.χ. σε περιοχές Natura)».
Επισημαίνει μάλιστα ότι ένα μεγάλο τμήμα της επικράτειας είναι «κενό» και ως προς τον ρυθμιστικό σχεδιασμό – αφού είναι εκτός ελέγχου χρήσεων γης και περιοχών προστασίας (μέσω Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων, Σχεδίων Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης – Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου).
Ακόμη όμως και στα Σχέδια Πόλης ή στα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια, σύμφωνα με τον κ. Γκοιμίση, δεν έχουν ληφθεί πρόνοιες για ακραία φαινόμενα και τρομοκρατικές ενέργειες. «Απουσιάζει η εξέταση της ανθεκτικότητας των οικισμών σε αυτά, πολλώ δε μάλλον κατευθύνσεις – ρυθμίσεις αντιμετώπισής τους, όπως σημεία ασφαλούς συγκέντρωσης και οδοί εκκένωσης πληθυσμού. Να σημειωθεί πως υπήρξαν αρκετά θύματα και στον οικισμό του Νέου Βουτζά, που είναι εντός σχεδίου περιοχή με μελετημένο ρυμοτομικό σχέδιο, άρα εύλογα μπορεί να σκεφτεί κανείς τι θα συνέβαινε σε περιοχές εντός σχεδίου με αντίστοιχα πολεοδομικά – εδαφολογικά – περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, όπως η Ιπποκράτειος Πολιτεία, ο Διόνυσος, η Πεντέλη, το Κρυονέρι, ο Αγιος Στέφανος κ.λπ.».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
