Κρατούσε προσεκτικά φυλαγμένα κάποια σχέδιά του μέσα στα λογιστικά του βιβλία. Οταν τελείωνε από την εργασία του, ο νεαρός υπάλληλος του εμπορικού οίκου του Γεώργιου Αφεντούλη στην Τεργέστη κατέβαινε στο λιμάνι και παρατηρούσε τα ιστιοφόρα, τα καΐκια, τις προβλήτες και σχεδίαζε. Η Τεργέστη δεν θα δημιουργούσε έναν έμπορο, αλλά έναν μεγάλο ζωγράφο.

Η ιστορία θέλει μια ημέρα ο Αφεντούλης να ανακαλύπτει τυχαία τα σχέδια του νεαρού υπαλλήλου του Κωνσταντίνου Βολανάκη μέσα στα λογιστικά βιβλία, να ενθουσιάζεται, προτρέποντάς τον να συνεχίσει να ζωγραφίζει, αναλαμβάνοντας μάλιστα ο ίδιος το κόστος των σπουδών του. Και έτσι τον Οκτώβριο του 1864 ο 27χρονος Κωνσταντίνος Βολανάκης εγγράφηκε στη Βασιλική Ακαδημία των Τεχνών του Μονάχου. Ηταν η αρχή της καλλιτεχνικής του πορείας. Μια πορείας που του χάρισε χαρές, αναγνώριση αλλά και μεγάλες απογοητεύσεις.

Η δήλωσή του «είμαι δυστυχής, διότι εγεννήθην καλλιτέχνης και η τύχη μου τέτοιο τέλος θα έχει»» συνοψίζει τα τελευταία χρόνια του βίου του, μετά τη μοιραία απόφαση να αφήσει το Μόναχο και να επιστρέψει στην Ελλάδα.

Αυτός ο ζωγράφος, ο κορυφαίος της Σχολής του Μονάχου, αποκαλύπτεται στην έκθεση «Κωνσταντίνος Βολανάκης: Ο πατέρας της ελληνικής θαλασσογραφίας» που παρουσιάζεται στο Ιδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη σε επιμέλεια Τάκη Μαυρωτά και εγκαινιάστηκε στις 7 Φεβρουαρίου. Η έκθεση συγκεντρώνει έργα από δημόσιες συλλογές, της Εθνικής Πινακοθήκης, της Εθνικής Τράπεζας, του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδας, της Πινακοθήκης Ε. Αβέρωφ, του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, της Δημοτικής Πινακοθήκης Πειραιά, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, της Αlpha Bank και πολλών ακόμη φορέων, ενώ το «παρών» δίνουν και έργα από ιδιωτικές συλλογές, όπως της συλλογής του Πάνου Λασκαρίδη, του Ευαγγέλου Αγγελάκου, της Μαριάννας Λάτση κ.ά.

Αναδρομική έκθεση


«Η διοργάνωση μιας έκθεσης με αναδρομικό χαρακτήρα και σκοπό την παρουσίαση της εξελικτικής πορείας ενός καλλιτέχνη και δη ενός καλλιτέχνη που γεννήθηκε το 1837 δεν είναι εύκολο εγχείρημα»
αναφέρει στο «Βήμα» ο διευθυντής του εικαστικού προγράμματος του Ιδρύματος Β. & Μ. Θεοχαράκη και επιμελητής της έκθεσης Τάκης Μαυρωτάς. «Η ζωή τού Βολανάκη ταυτίζεται με το έργο του. Φτάνει στο Μόναχο στα 27 του χρόνια, σπουδάζει, γίνεται ένας διακεκριμένος ζωγράφος και ύστερα από 20 χρόνια παραμονής εκεί παίρνει τη μεγάλη απόφαση να γυρίσει στην Ελλάδα. Πάντα παραμένει ένας πιστός υμνητής της θάλασσας, παρακάμπτοντας τα ηθογραφικά θέματα και τις προσωπογραφίες που αποτελούν την κυρίαρχη τάση της Σχολής του Μονάχου. Η απεικόνιση των καραβιών και των θαλασσινών τοπίων μέσα και από ιστορικά θέματα που σφραγίζουν την πορεία της ανθρωπότητας, όπως ναυμαχιών και πυρπολήσεων, αλλά και εικόνων της απλής, γαλήνιας καθημερινότητας αποδεικνύει ότι ο Βολανάκης είναι ένας βαθιά διεισδυτικός ζωγράφος που προσεγγίζει την αξία της ίδιας της ζωής».
Η έκθεση, η οποία συνοδεύεται από έναν πλούσιο κατάλογο με κείμενα του καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης Μανόλη Βλάχου και του επιμελητή της έκθεσης Τάκη Μαυρωτά, παρουσιάζει στο κοινό εμβληματικά έργα του, όπως την «Εξοδο του Αρεως» (1894), την «Αφιξη της πριγκίπισσας Σοφίας στο Φάληρο» (1889-1890), ενώ εξέχουσα θέση έχει και ο πίνακας«Ναυμαχία της Σαλαμίνας» του Αρχηγείου του Ναυτικού που κοσμεί το πρωθυπουργικό γραφείο.
Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης αποτελεί έναν από τους πιο περιζήτητους έλληνες ζωγράφους, με τα έργα του τα προηγούμενα χρόνια να σημειώνουν τιμές-ρεκόρ στις εκάστοτε δημοπρασίες. «Νομίζω ότι η αλήθεια της τέχνης του κρύβεται στην αξεπέραστη αγάπη του για τη θάλασσα» σημειώνει στο «Βήμα» ο Τάκης Μαυρωτάς. «Η θάλασσα αποκτά χιλιάδες πρόσωπα μέσα από τη ζωγραφική του, με τον χρωστήρα του να αποτυπώνει όλη τη χρωματολογία της. Από τα υπέροχα ειδυλλιακά δειλινά περνά στις άγριες νύχτες και τις τρικυμιώδεις αναπαραστάσεις της και αντιμετωπίζει τη θάλασσα σε όλες τις διαστάσεις, άγρια και γαλήνια, όπως ακριβώς και τη ζωή με τις χαρές και τις λύπες της».

«Αδέξιος ως ξένος»

Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης, γεννημένος το 1837 στο Ηράκλειο της Κρήτης, ήταν γιος του Δημήτριου Βολανάκη, ενός ευκατάστατου εμπόρου από τη Σύρο. Οταν ο πατέρας του αποφάσισε να μεταφέρει την οικογένεια στη Σύρο, έλαβε τα πρώτα μαθήματα σχεδίου στο Γυµνάσιο της Ερµούπολης από τον υδραίο ζωγράφο Ανδρέα Κριεζή.
Μετά την Τεργέστη, όπου εργάστηκε ως υπάλληλος του λογιστικού τµήµατος του µεγάλου εµπορικού οίκου του Γεώργιου Αφεντούλη, ακολουθούν οι σπουδές του στο Μόναχο, με την πολυετή παραμονή του στη Γερμανία να τον διαμορφώνει ως καλλιτέχνη. Εκεί κέρδισε και την αναγνώριση. Το 1866 έλαβε μέρος στον διαγωνισμό της αυστριακής κυβέρνησης για την απεικόνιση της Ναυμαχίας της Λίσσας. Μάλιστα ο εντυπωσιακός πίνακας που παρουσίασε στην Καλλιτεχνική Εκθεση της Βιέννης αγοράστηκε από τον αυτοκράτορα Φραγκίσκο Ιωσήφ. Το 1877 ο πίνακάς του «Η ναυμαχία του Τραφάλγκαρ» αγοράστηκε από το υπουργείο Ναυτικών της Αγγλίας.
Το 1883, πιθανότατα εξαιτίας της αδύναμης υγείας της συζύγου του Φανής, που δεν προσαρμόστηκε στο κλίμα του Μονάχου, παίρνει την απόφαση να επιστρέψει στην Ελλάδα, παρακούοντας τη συμβουλή του κουμπάρου του Nικολάου Γύζη που τον προειδοποιεί ότι πηγαίνει «εις ένα τόπον όπου οι πίνακες ζωγραφικής πωλούνται εις τον Τινάνειον Κήπον». Δέχεται την πρόταση της ελληνικής κυβέρνησης να γίνει καθηγητής στο Σχολείον των Τεχνών, από όπου παραιτείται για λόγους υγείας τον Νοέμβριο του 1903.
Η επιστροφή του στην Ελλάδα έχει δυσμενή επίπτωση στην τέχνη του. Οπως σημειώνει ο Μανόλης Βλάχος στον κατάλογο της έκθεσης: «Οι αναζητήσεις, τα προβλήµατα και οι πειραµατισµοί που συνέθεσαν άλλοτε την εξαίρετη αφορµή της ζωγραφικής του δεν υπάρχουν. Το καράβι, ο ποιητικός πυρήνας της θαλασσογραφίας του, έφτασε να συναγωνίζεται τη φωτογραφία για να ικανοποιήσει τις αξιώσεις των πλοιοκτητών. Η τέχνη του καταντά ενίοτε βιοποριστική αγγαρεία. Η κριτική δεν ξεχνά την αισθητική απόλαυση που προσέφερε η εργασία του, αλλά δεν παραλείπει τώρα να επισημάνει την παρακμή της τέχνης του, την οποία αποδίδει στην οικονοµική πίεση, την ανέχεια, την αποµόνωση και την κατάθλιψη».
Πιεσμένος από όλα αυτά ο Βολανάκης θα πραγματοποιήσει απόπειρα αυτοκτονίας, η οποία αποτυγχάνει. Πεθαίνει στις 29 Ιουνίου του 1907 και κηδεύτηκε την επομένη, ημέρα των δημοτικών εκλογών. Οπως σημειώνει ο Νιρβάνας, πέντε άνθρωποι παρέστησαν στην κηδεία του. Ο ίδιος παραθέτει και ένα σπαρακτικό ψυχογράφημα της προσωπικότητας του Βολανάκη: «Και ήταν έτσι αδέξιος ως ξένος µέσα εις τους ξένους, ανίκανος διά κάθε φροντίδα της ζωής, διά κάθε βήµα υπολογισµένο, που φέρει προς µίαν επιτυχίαν, διά κάθε σοφήν πονηρίαν και κάθε περίτεχνον υπολογισµόν, διά κάθε εκµετάλλευσιν του εαυτού του και του ταλάντου. Ανίκανος εις τας ακροβασίας τη ζωής είχε πάντα τας αδεξίους κινήσεις ενός χαµένου παιδιού που ζητεί µε αγωνίαν τον δρόµον του».

Πού και πότε

«Κωνσταντίνος Βολανάκης: Ο πατέρας της ελληνικής θαλασσογραφίας». Ιδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη. (Βασ. Σοφίας 9 και Μέρλιν 1). Διάρκεια έκθεσης: Εως 13 Μαΐου 2018.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ