Γιάνης Βαρουφάκης – Αντίο minister of awesome*

Στα τέλη του 2011, ενώ ολοκληρωνόταν η συμφωνία του PSI από την κυβέρνηση Λουκά Παπαδήμου, ο Γιάνης Βαρουφάκης ήταν ένας προβεβλημένος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και εξαιρετικά παραγωγικός αρθρογράφος στον Τύπο. Τότε, κάπου στο κέντρο της Αθήνας, μια νεαρή γυναίκα τον αναγνώρισε. Εχοντας παρακολουθήσει τις παρεμβάσεις του από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης –αν και ο ίδιος κατήγγελλε ότι είχε «κοπεί» από κάποια εξ αυτών ύστερα από πολιτική παρέμβαση της προηγούμενης κυβέρνησης -, η γυναίκα τον ρώτησε: «Κύριε Βαρουφάκη, είναι τελικά τόσο άσχημα τα πράγματα;».

Η απάντηση που της επιφύλαξε ήταν ευθεία: «Ακόμη και στις χρεοκοπίες, οι άνθρωποι συνεχίζουν τη ζωή τους και επιβιώνουν». Η γυναίκα πάγωσε με την απάντηση που έλαβε, καθώς ακουγόταν κάθε άλλο παρά καθησυχαστική. Πράγματι, επρόκειτο για μια απάντηση την οποία ποτέ δεν θα έδινε ένας πολιτικός∙ ακόμη και ένας πολιτικός που ενδεχομένως να αναγνώριζε την επιστημονική ορθότητα του σεναρίου της χρεοκοπίας.

Ο καθηγητής, που εκείνη την ημέρα φορούσε το δερμάτινο τζάκετ του, το οποίο θα γινόταν παγκοσμίως γνωστό λίγα χρόνια αργότερα, τελικώς ασχολήθηκε με την πολιτική. Περισσότερα από τρία χρόνια μετά, εξελέγη με τον ΣΥΡΙΖΑ (πρώτος σε σταυρούς) στη Β’ Αθηνών και ακολούθως ανέλαβε το υπουργείο Οικονομικών. Επειτα από μια πεντάμηνη επεισοδιακή θητεία, που όμοιά της δεν είχε ξαναγνωρίσει μεταπολιτευτικά το υπουργείο στην οδό Καραγεώργη Σερβίας, υπέβαλε την παραίτησή του στον Πρωθυπουργό καταγγέλλοντας ότι κάποιοι από τους συναδέλφους του στο Eurogroup θα ήθελαν να απουσιάζει από τις συνεδριάσεις.

Μόλις μία ημέρα μετά την παραίτηση, το Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων του αμερικανικού εκδοτικού οίκου Zed που εξέδωσε τον «Παγκόσμιο Μινώταυρο», το βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη τον χαρακτήρισε «Minister of Awesome» (σε ελεύθερη απόδοση «ο υπουργός του Υπέροχου»). Σε μια Ελλάδα της οποίας τα νεύρα έχουν κλονιστεί (ίσως ανεπανόρθωτα) από το ενδεχόμενο και μόνο του Grexit, η έκφραση αποτέλεσε πρώτης τάξεως αφορμή για σκωπτικά σχόλια. Πώς έφτασε όμως ο διορατικός καθηγητής να χλευάζεται ως «Minister of Awesome»; Και πώς έφτασε να παραδίδει μια χώρα σε σαφώς χειρότερη δημοσιονομική κατάσταση απ’ ό,τι την παρέλαβε;

«Είχα πρόβλημα αισθητικής με το διπλό «ν» από πολύ νεαρή ηλικία κι έτσι αποφάσισα να γράφω το όνομά μου μόνο με ένα «ν». Τότε, ο δάσκαλός μου μού έβαλε κακό βαθμό, πράγμα που με θύμωσε πολύ και έκτοτε το γράφω μόνο με ένα «v»». Κάπως έτσι απαντά ο Γιάνης Βαρουφάκης όταν τον ρωτούν για τον εκκεντρικό τρόπο γραφής του ονόματός του. Γιος του 89χρονου σήμερα προέδρου της Χαλυβουργικής Γιώργου Βαρουφάκη, γεννήθηκε στις 24 Μαρτίου 1961 στην Αθήνα και φοίτησε στη Σχολή Μωραΐτη.

Η μητέρα του ήταν μέλος στην Ενωση Γυναικών Ελλάδας της Μαργαρίτας Παπανδρέου, ενώ ο ίδιος προκειμένου να γίνει δεκτός στο Τμήμα Οικονομικών του Πανεπιστημίου του Εσεξ παρέδωσε συστατική επιστολή από τον Ανδρέα Παπανδρέου. Εφτασε στην Αγγλία ως φοιτητής τον Σεπτέμβριο του 1978, περίπου έξι μήνες πριν από την εκλογική νίκη της Μάργκαρετ Θάτσερ. Κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στο Πανεπιστήμιο του Εσεξ ήταν γραμματέας της Ενωσης Μαύρων Φοιτητών. Μάλιστα, όταν τον ρωτούσαν τι γυρεύει εκεί, απαντούσε ότι το «μαύρος» είναι πολιτικός όρος και ότι παρά την ελληνική εθνικότητά του είχε κάθε λόγο να βρίσκεται εκεί.

Παρέμεινε στην Αγγλία για σπουδές ως τα τέλη της δεκαετίας του ’80, οπότε επέλεξε να μετακομίσει στην Αυστραλία. Ο ίδιος σε ένα από τα άρθρα του στον βρετανικό «Guardian» θυμάται εκείνη την περίοδο σε συνάρτηση με τη θέση της μαρξιστικής θεωρίας στα τμήματα Οικονομικών των βρετανικών πανεπιστημίων:

«Οταν επέλεξα το θέμα της διατριβής μου το 1982, σκοπίμως εστίασα σε ένα εν πολλοίς μαθηματικό θέμα στο πλαίσιο του οποίου δεν ταίριαζε η μαρξιστική σκέψη. Οταν αργότερα ακολούθησα ακαδημαϊκή σταδιοδρομία, ως λέκτορας σε τμήματα Οικονομικών, η σιωπηρή συμφωνία μεταξύ εμού και των τμημάτων στα οποία δίδασκα ήταν ότι θα δίδασκα το είδος της οικονομικής θεωρίας που δεν αφήνει χώρο στον Μαρξ. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80, προσελήφθην από το Τμήμα Οικονομικών του Πανεπιστημίου του Σίδνεϊ προκειμένου να αποκλειστεί ένας αριστερός υποψήφιος (πράγμα που δεν γνώριζα τότε)».

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 2000, εντάχθηκε στην ομάδα συμβούλων του Γιώργου Παπανδρέου, μια εμπειρία την οποία ο ίδιος έχει περιγράψει ως εξής: «Δέχτηκα να είμαι ένας από τους πολλούς συμβούλους του παρότι το ΠαΣοΚ ούτε με εξέφραζε ούτε και το ψήφιζα! Πολύ γρήγορα διαφώνησα με τις πολιτικές που αγκάλιαζε ο Γιώργος (χωρίς καν να τις κατανοεί εις βάθος) και με εξόργισε αυτό που ονομάζαμε αρκετοί συνεργάτες του «σύστημα Γιώργου»: το απόλυτο οργανωτικό χάος που τον περιτριγύριζε, το οποίο (όπως του έγραψα στην επιστολή παραίτησής μου) «μετατράπηκε σε πλεονέκτημα της συντήρησης». Τέλη του 2005 είχα αποτραβηχτεί. Τον Δεκέμβριο του 2006 παραιτήθηκα εγγράφως».

Την ίδια περίοδο χωρίζει με την πρώτη του γυναίκα και μετακομίζει στην Αυστραλία μαζί με την κόρη τους Ξένια. Σύντομα γνωρίζει την εικαστικό Δανάη Στράτου με την οποία παραμένει παντρεμένος ως σήμερα. Η ζωή του περιελάμβανε, ακόμη και το διάστημα που ήταν υπουργός, τακτικές επισκέψεις στο γυμναστήριο, παιχνίδια μπάσκετ και κολύμπι στην Αίγινα, όπου βρίσκεται το εξοχικό σπίτι της συζύγου του.

Από το 2012 εργάζεται ως καθηγητής στη Lyndon B. Johnson School of Public Affairs του Πανεπιστημίου του Τέξας, ενώ είναι στενός φίλος με τον επίσης καθηγητή εκεί Τζέιμς Γκαλμπρέιθ, γιο του διάσημου οικονομολόγου καθηγητή του Χάρβαρντ και συχνής αναφοράς του Ανδρέα Παπανδρέου, Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ.

Η πρόθεση του Αλέξη Τσίπρα να χρίσει υπουργό Οικονομικών τον Γιάνη Βαρουφάκη έγινε γνωστή λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές του Ιανουαρίου. Μάλιστα, λέγεται ότι προκειμένου να «επιβάλει» τον αμερικανόφιλο και όχι ιδιαιτέρως ένθερμο μαρξιστή οικονομολόγο στην αριστερή πλατφόρμα «έδωσε» ως αντάλλαγμα στον Κώστα Λαπαβίτσα μια θέση στο ψηφοδέλτιο του ΣΥΡΙΖΑ.

Ο σημερινός Πρωθυπουργός είχε ήδη αναπτύξει στενές σχέσεις με τον Γιάνη Βαρουφάκη και είχε μάλιστα παρουσιάσει και το βιβλίο του «Μια μετριοπαθής πρόταση για την επίλυση της κρίσης του ευρώ» (εκδ. Ποταμός) στον κήπο του Βυζαντινού & Χριστιανικού Μουσείου, στο κέντρο της Αθήνας, τον περυσινό Ιούνιο. Αρχικώς, ο 54χρονος καθηγητής θεωρήθηκε μια μετριοπαθής επιλογή.

Ωστόσο, από τις πρώτες ημέρες των επαφών του ο Γιάνης Βαρουφάκης κάθε άλλο παρά χαμηλούς τόνους κράτησε. Κατά το πρώτο ταξίδι του στη Ρώμη χαρακτήρισε το ιταλικό χρέος μη βιώσιμο παρουσία του ιταλού ομολόγου του Πιερ Κάρλο Παντοάν. Επιπλέον, έκανε σαφές ότι δεν προτίθεται να επανορθώσει την κακή χημεία του με τον πρόεδρο του Eurogroup Γερούν Ντάισελμπλουμ, δίνοντας διάφορες εκδοχές για το τι ψιθύρισε ο ένας στο αφτί του άλλου κατά την πρώτη τους συνάντηση. Οταν ο γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε είπε σε συνέντευξή του μετά την πρώτη του συνάντηση με τον Βαρουφάκη πως «συμφωνούν στο ότι διαφωνούν», εκείνος απάντησε ότι «δεν συμφωνούμε καν στο ότι διαφωνούμε».

Οι τοποθετήσεις του στα πρώτα Eurogroup περιγράφονταν από τον διεθνή Τύπο ως επαρκείς διαλέξεις, χωρίς όμως τεχνοκρατικά ή πολιτικά χαρακτηριστικά. Ακόμη και οι πλέον καλοπροαίρετοι ανάμεσα στους παροικούντες πέριξ της Καραγεώργη Σερβίας έβρισκαν τη διαπραγματευτική τακτική του μετά τη συμφωνία της 20ής Φεβρουαρίου «αλλόκοτη». Πολλά από όσα ισχυρίζονταν για την τελευταία οι «κακοπροαίρετοι» δύσκολα γράφονται…

Ασχέτως με το ορθό ή όχι του περιεχομένου τους, οι εκφράσεις που χρησιμοποίησε κατά καιρούς προκειμένου να χαρακτηρίσει τους δανειστές της Ελλάδας ήταν σίγουρα εκκεντρικές σε συνδυασμό με τον θεσμικό του ρόλο. Χαρακτήρισε το ελληνικό πρόγραμμα «δημοσιονομικό εικονικό πνιγμό» και εκείνους «τρομοκράτες».

Ακόμη περισσότερα γράφτηκαν για τις ενδυματολογικές του επιλογές, οι οποίες όσο κι αν έβρισκαν υποστηρικτές από τον κόσμο της μόδας, τοποθετούνταν υπερβολικά εκτός πρωτοκόλλου. Οταν εμφανίστηκε στον αριθμό 11 της οδού Ντάουνινγκ του Λονδίνου προκειμένου να συναντήσει τον βρετανό ομόλογό του, φορώντας μπλε πουκάμισο και μαύρη καμπαρντίνα, ο δημοσιογράφος των «Times» Ντέιβιντ Μπάιερς τον χαρακτήρισε «τυχαίο κλάμπερ». Η παρουσιάστρια του γερμανικού ZDF τον παρομοίασε με κάποιον «που θα μπορούσε να πρωταγωνιστεί στο «Πολύ σκληρός για να πεθάνει»».

Η προηγούμενη Κυριακή, οπότε διεξήχθη το δημοψήφισμα υπέρ ή κατά της πρότασης Γιούνκερ, ήταν ούτως ή άλλως μια έντονη ημέρα. Για τον Γιάνη Βαρουφάκη έμοιαζε ακόμη εντονότερη. Ο ως τότε υπουργός είχε επιδοθεί σε μια φλογερή εκστρατεία, παραχωρώντας πάνω από πέντε συνεντεύξεις σε ελληνικά και ξένα τηλεοπτικά δίκτυα προκειμένου να στηρίξει την καμπάνια του «Οχι». Οπως συμβαίνει συνήθως, καθεμία από τις συνεντεύξεις του έβγαζε και από έναν αμφιλεγόμενο τίτλο: «Θα ήταν ανάρμοστο να σταθώ στην ουρά στο ΑΤΜ», «Η συμφωνία μπορεί να έλθει 24 ώρες μετά το δημοψήφισμα» και βεβαίως «Στην περίπτωση που επικρατήσει το «Ναι», θα παραιτηθώ».

Καθώς επικράτησε το «Οχι», και μάλιστα με διαφορά, κάποιος θα περίμενε ότι ο Γιάνης Βαρουφάκης θα συνέχιζε να είναι υπουργός Οικονομικών. Τις προσδοκίες αυτές ενίσχυσε το γεγονός ότι ο ίδιος έσπευσε, φορώντας ένα λαδί κοντομάνικο μπλουζάκι, να κάνει δηλώσεις πριν ακόμη και από τον Πρωθυπουργό. Ωστόσο, η θητεία του επρόκειτο να λήξει το επόμενο πρωί. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι ο Πρωθυπουργός δέχτηκε πιέσεις, οι οποίες, κατά μια άλλη εκδοχή, ήταν ευθείες, στο πλαίσιο του τηλεφωνήματός του με τον πρόεδρο της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ το ίδιο βράδυ. Η είδηση έφτασε αρχικώς ως διαρροή και έπειτα επιβεβαιώθηκε προκειμένου ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών Ευκλείδης Τσακαλώτος να αναλάβει στη θέση του.

Ο ιδιοσυγκρασιακός και κατά καιρούς φλύαρος τέως υπουργός Οικονομικών δεν είχε εργαστεί όσο σκληρά θα μπορούσε για την οικοδόμηση συμμαχιών εντός του Eurogroup. Οι σχέσεις του με τους ομολόγους του στην Ευρωζώνη ήταν περίπου κατεστραμμένες ήδη από τον Απρίλιο, από τη συνάντησή τους στη Ρίγα της Λετονίας. Εκεί ομόλογοί του φέρονται να τον χαρακτήρισαν «τζογαδόρο» και «ερασιτέχνη». Λίγες εβδομάδες αργότερα ο ίδιος αποκάλυψε στους «New York Times» ότι έχει ηχογραφήσει τη συνεδρίαση, πράγμα που ευρωπαϊκοί κύκλοι χαρακτηρίζουν σταθερά έκτοτε ανάρμοστο. Στις 25 Απριλίου συνέβη το πρώτο επίσημο δείπνο των υπουργών του Eurogroup χωρίς τον Βαρουφάκη. «Ομοφωνούν στο ότι με μισούν και καλοδέχομαι το μίσος τους» έγραψε τότε στο Twitter. Τότε η προσθήκη του Ευκλείδη Τσακαλώτου και του Γιώργου Χουλιαράκη στην ελληνική διαπραγματευτική ομάδα θεωρήθηκε ως ενός είδους περιορισμός. Περίπου δύο μήνες αργότερα, στις 27 Ιουνίου, μετά την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος, συνέβη η πρώτη άτυπη συνεδρίαση του Eurogroup χωρίς τον έλληνα υπουργό, από τον οποίο ζητήθηκε να αποχωρήσει.

Ο Γιάνης Βαρουφάκης, γνωστός πλέον και ως «Minister of Awesome», δεν άφησε δευτερόλεπτο το κοινό να βαρεθεί. Πάντοτε υπήρχε μια νέα χειμαρρώδης συνέντευξη, μια αμφιλεγόμενη διατύπωση, μια αιχμηρή δήλωση που εξαγρίωνε τους υπουργούς του Eurogroup. Ακόμη και την ώρα που η χώρα είχε ήδη «καλωσορίσει» τα capital controls. Ακόμη και όταν το ενδεχόμενο χρεοκοπίας, εντός ή εκτός ευρώ, μοιάζει πιο κοντά από ποτέ.

* (*) «Υπουργός του Υπέροχου». Ετσι αποκάλεσε τον Γιάνη Βαρουφάκη την ημέρα της παραίτησής του η εταιρεία που έχει αναλάβει τις δημόσιες σχέσεις του. Του υπέροχου Grexit προφανώς.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 12 Ιουλίου 2015