Ηταν 11 Ιουλίου του 1954 όταν στην Επίδαυρο εγκαινιάστηκε ένας θεσμός που αισίως κλείνει εφέτος μισόν αιώνα ζωής. H πρεμιέρα δόθηκε με τον «Ιππόλυτο» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη και μουσική Δημήτρη Μητρόπουλου. Τον επώνυμο ρόλο ανέλαβε ο jeune-premier της εποχής Αλέκος Αλεξανδράκης που έλαμψε με την ερμηνεία του και χρίστηκε εν μιά νυκτί πρωταγωνιστής. Πενήντα χρόνια μετά, στις 9 (και 10) Ιουλίου, το Εθνικό Θέατρο συμμετέχει στα Επιδαύρια 2004 και τιμά τη χρυσή επέτειο με την ίδια τραγωδία και τη μουσική του Μητρόπουλου. Αυτή τη φορά η σκηνοθεσία ανήκει στον Βασίλη Νικολαΐδη, ενώ τον Ιππόλυτο θα ερμηνεύσει ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης.
Εργο που δεν ανεβαίνει συχνά, γράφτηκε από τον Ευριπίδη το 428 π.X., μετά τη «Μήδεια», και πραγματεύεται τον έρωτα της Φαίδρας για τον πρόγονο του συζύγου της Θησέα, τον νεαρό Ιππόλυτο. Πρόκειται για τη δεύτερη εκδοχή του ίδιου μύθου: είχε προηγηθεί ο «Ιππόλυτος καλυπτόμενος» (που δεν διασώθηκε) του αρχαίου τραγικού, ιδιαίτερα τολμηρός για την εποχή του, γραμμένος υπό την επήρεια της απιστίας της γυναίκας του. Οταν αποκαταστάθηκαν οι σχέσεις του Ευριπίδη με τη γυναίκα του, ακολούθησε ο σωζόμενος, σήμερα, «Ιππόλυτος στεφανηφόρος». Ο ερωτικός πόθος και το πάθος παρέμειναν κοινά χαρακτηριστικά στα δύο έργα. Τα σπαράγματα που έχουν διασωθεί από τον «Καλυπτόμενο» συμπεριλαμβάνονται στην παράσταση του Εθνικού, στην οποία έχουν προστεθεί στίχοι από τη «Φαίδρα» του Σενέκα, του Ρακίνα και του Γιάννη Ρίτσου.
«Χωρίς να αρνούμαστε τον ρεαλισμό και το θρησκευτικό στοιχείο που υπάρχει στο έργο, τηρούμε έναν αυστηρό τρόπο γραφής» λέει ο Βασίλης Νικολαΐδης που βασίστηκε στην καινούργια μετάφραση του Στρατή Πασχάλη. «Κύριο μέλημά μου, στο πρώτο μέρος, είναι να δείξω πως οι πράξεις των ανθρώπων κρίνονται και καθοδηγούνται από τις βουλές των θεών. H Αφροδίτη έχει έντονη δράση. Ακόμα και όταν δεν μιλά, δρα. Επίσης οι μεταπτώσεις και οι ανατροπές των θεών παρουσιάζονται έτσι ώστε να τονισθεί η ανθρώπινη πλευρά τους. Ολα αυτά όμως πάντα μέσα από την ανάγνωση του έργου. Θύμα του έργου, ο Ιππόλυτος, παρουσιάζεται με κριτική ματιά, αφού ακόμα και την ώρα που πεθαίνει διαγράφεται η άγνοιά του για τον λόγο που τον οδηγεί στον θάνατο».
Στο λιτό σκηνικό του Γιώργου Πάτσα που ορίζεται από ένα δάπεδο σαν σπασμένο και χτυπημένο από κεραυνό, δύο μεγάλα επίπεδα καθιστούν τους βωμούς όπου δρουν οι θεοί. Ενας κεκλιμένος διάδρομος που συνδέει την ορχήστρα με το παλάτι (που δεν υπάρχει επί σκηνής) συμπληρώνει την όψη. Σύγχρονα και αφαιρετικά αλλά όχι μοντέρνα τα κοστούμια του Πάτσα εξυπηρετούν την ουσία των προσώπων.
Γραμμένη το 1937 για την παράσταση του Ηρωδείου με το ζεύγος Παξινού – Μινωτή, η μουσική του Δημήτρη Μητρόπουλου είναι η τελευταία του σύνθεση, αφού στη συνέχεια ασχολήθηκε μόνον με τη διεύθυνση ορχήστρας. Με τη μουσική αυτή ανέβηκε ο «Ιππόλυτος» και το 1953 στο Ηρώδειο, με τον Νίκο Χατζίσκο στον επώνυμο ρόλο και την Ελσα Βεργή Φαίδρα. Κάποια οικονομική διένεξη όμως εμπόδισε τον Χατζίσκο να ερμηνεύσει τον ίδιο ρόλο το καλοκαίρι το 1954 στην Επίδαυρο, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο στον νεαρό Αλεξανδράκη. H Βεργή παρέμεινε Φαίδρα στην επιδαύρια παράσταση. Στον θίασο του ’54 συμμετείχαν επίσης και οι Θάνος Κωτσόπουλος (Θησέας), Αλέκα Κατσέλη (Αρτεμις), Κάκια Παναγιώτου (Αφροδίτη), Αθανασία Μουστάκα (Παραμάνα), Στέλιος Βόκοβιτς (Αγγελιοφόρος). Κορυφαία του χορού ήταν η Θάλεια Καλλιγά. H μετάφραση ήταν του Δημήτρη Σάρρου, τα σκηνικά του Κλεόβουλου Κλώνη, τα κοστούμια του Αντώνη Φωκά, η διδασκαλία του χορού της Λουκίας και η μουσική διεύθυνση του Γιώργου Λυκούδη.
«H μουσική του Μητρόπουλου», σχολιάζει ο σκηνοθέτης, «στάθηκε το μοντέλο για όσες μουσικές γράφτηκαν για την αρχαία τραγωδία στη συνέχεια. Θα έλεγα ότι ο Παλλάντιος, ο Χατζιδάκις εμπνεύστηκαν από αυτήν. Είναι αρχαιοπρεπής, ευρωπαϊκής προέλευσης, για να γίνει στη συνέχεια ατονάλ, σύγχρονη». Στην παράσταση του προσεχούς Ιουλίου τη μουσική ερμηνεύει η Ορχήστρα των Χρωμάτων υπό τη διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη (η ηχογράφηση έγινε, έπειτα από παραχώρηση, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών). Την αυθεντική παρτιτούρα επιμελήθηκε ο μουσικολόγος και μουσικός της Λυρικής Σκηνής Γιάννης Σαμπροβαλάκης ενώ τη διδασκαλία έχει αναλάβει η Μελίνα Παιονίδου. Οι χορογραφίες της παράστασης ανήκουν στην Ερση Πήττα. Εκτός από τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη παίζουν οι Φιλαρέτη Κομνηνού, Μαρία Ναυπλιώτου, Μπέτυ Βαλάση, Χρήστος Πάρλας, Μαριάνθη Σοντάκη, Μαρίνα Ξένου, Θόδωρος Κατσαφάδος, Γιώργος Τσιδίμης.
Ο «Ιππόλυτος» του Ευριπίδη θα κάνει πρεμιέρα στις 3 Ιουλίου στο αρχαίο θέατρο Δωδώνης. Στις 9 και 10 Ιουλίου θα παρουσιαστεί στην Επίδαυρο.
