Να φύγει ή να μείνει; Να ηρεμήσει ο αρχαιολογικός χώρος και να αποκατασταθεί η εικόνα του όπως ήταν στην αρχαιότητα ή να γίνει το αντίθετο· να πριμοδοτηθεί δηλαδή έτι περαιτέρω η παρουσία του με τη δημιουργία ακόμη και αναψυκτηρίου; Περί της Ακροπόλεως ο λόγος και του παλαιού μουσείου της συγκεκριμένα, το οποίο μετά τη μεταφορά των γλυπτών στο νέο κτίριο έχει απομείνει άδειο σαν κουφάρι, επιδεχόμενο πολλών ιδεών, προτάσεων αλλά και διαφωνιών. Καθώς η ανέγερση του Νέου Μουσείου Ακροπόλεως βαίνει προς την ολοκλήρωσή της και ενώ ημερομηνίες εγκαινίων – επιθυμητές περισσότερο παρά αληθινές – άρχισαν να ανακοινώνονται, η ανάγκη και ο χρόνος πιέζουν για τη λήψη αποφάσεων ως προς το παλαιό κτίριο στον Βράχο της Ακρόπολης. Εκεί όπου στεγάστηκαν για περίπου ενάμιση αιώνα τα ωραιότερα και σημαντικότερα γλυπτά της Κλασικής εποχής, τα οποία κοσμούσαν τα μνημεία της και είχαν διασωθεί μέσα στους αιώνες. Το Συμβούλιο Μουσείων του υπουργείου Πολιτισμού διατύπωσε ήδη μια εισήγηση για τη διατήρηση και τη χρήση του ως εκθεσιακού χώρου, με ιστορική περισσότερο παρά αρχαιολογική αποστολή. Εκ διαμέτρου αντίθετες όμως είναι οι απόψεις πολλών επιστημόνων, οι οποίοι ζητούν την κατεδάφισή του προκειμένου να αποκατασταθεί ο αρχαιολογικός χώρος. Εν τω μεταξύ, λάδι στη φωτιά έριξε η πρόταση για τη λειτουργία αναψυκτηρίου στο παλαιό Μουσείο της Ακρόπολης και μάλιστα με τραπεζάκια έξω!
Στο ερώτημα αν «καθαγιάζεται» ένας χώρος εξαιτίας της λειτουργίας του και μόνον, η κοινωνία και η πολιτεία έχουν απαντήσει προ πολλού «ναι», κηρύσσοντας διατηρητέα ακόμη και ταπεινά οικήματα στα οποία μπορεί να έζησε έστω και για λίγο ένα σημαντικό πρόσωπο. Με τη λογική αυτή, το παλαιό Μουσείο Ακροπόλεως έχει κάθε λόγο να παραμένει στη θέση του, καθώς επί πολλά χρόνια και διεθνώς υπήρξε σημείο αναφοράς της αρχαίας ελληνικής τέχνης.
Υπακούοντας στις επιτακτικές ανάγκες στέγασης των αρχαιοτήτων που έρχονταν στο φως με ρυθμό καταιγιστικό κατά τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, η σκέψη για την ίδρυση μουσείου επί του Ιερού Βράχου, μέσα στον αρχαιολογικό χώρο δηλαδή, ήταν μονόδρομος. Αλλωστε, επρόκειτο για γενικότερη πρακτική της εποχής, η οποία σήμερα έχει εγκαταλειφθεί.
Η ανασκαφή
Ως μοναδική ευκαιρία απελευθέρωσης της Ακρόπολης από οποιεσδήποτε σύγχρονες κατασκευές αντιμετωπίζεται επομένως τώρα η εκκένωση του κτιρίου αυτού. Αρχιτεκτονικά εξάλλου πρόκειται για κατασκευή διαφόρων οικοδομικών φάσεων με προσθήκες και επεμβάσεις.
Οχι μόνον μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, αλλά και επάνω σε αρχαιότητες – συγκεκριμένα, στο Ιερό του Πανδίονος και σε ένα τμήμα της μυκηναϊκής Ακρόπολης βρίσκεται αυτό το μουσείο. Η ανασκαφή του χώρου λοιπόν κρίνεται για πολλούς επιβεβλημένη. Ενας τοίχος του Ιερού του Πανδίονος «συναντάται» σήμερα στο σημείο της αποθήκης του μουσείου (ένα άλλο τμήμα του καταστράφηκε κατά τις εργασίες ανέγερσης του κτιρίου), όπως και ένα κομμάτι από το μυκηναϊκό τείχος της Ακρόπολης.
Υπέρ της διατήρησης του μουσείου ωστόσο τάσσεται η Εφορεία Ακροπόλεως θεωρώντας ότι σε αυτά τα 1.300 τ.μ. (μαζί με τις αποθήκες) μπορεί να αναπτυχθεί έκθεση για την ιστορία της Ακρόπολης και των μνημείων της προς ενημέρωση των επισκεπτών.
Το αναψυκτήριο
Να δημιουργηθεί αναψυκτήριο στον χώρο του σημαντικότερου μνημείου της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς; Θυμηδία έχει προκαλέσει στην καλύτερη περίπτωση η ιδέα για τη λειτουργία αναψυκτηρίου στον Ιερό Βράχο, αλλά στη χειρότερη περίπτωση έχει προκαλέσει οργή. Παρ’ ότι υπήρξαν μέλη του Συμβουλίου Μουσείων τα οποία είδαν με καλό μάτι την πρόταση, η γενικότερη εντύπωση είναι αρνητική.
Για προσβολή μιλούν κάποιοι, παρά τα επιχειρήματα της άλλης πλευράς για τις σύγχρονες ανάγκες οι οποίες επιβάλλουν τους δικούς τους όρους. Τα σοβαρά προβλήματα τα οποία θα δημιουργηθούν προβάλλουν άλλοι, καθώς ακόμη και για την ελάχιστη μεταφορά υλικών από τη βάση του λόφου στην κορυφή του χρειάζεται να στηθεί… πραγματική επιχείρηση. Και αρκεί να σκεφτεί κάποιος τους τουρίστες οι οποίοι θα συνωστίζονται στον χώρο του καφενείου και τα κουτάκια από τα αναψυκτικά ή τα απορρίμματα από τα τρόφιμα που πιθανόν να εγκαταλείπονται πάνω στα μνημεία. Ισως εδώ σκεφτεί κάποιος ότι και η φιλοξενία έχει τα όριά της.
«Το Μουσείο Ακροπόλεως συνδυάζει όλες τις έννοιες που αναφέρονται σε ένα μουσείο. Την αρχαία έννοια του σχολείου της τέχνης, την πτολεμαϊκή του κέντρου επιστημονικών σπουδών και τη νεώτερη του χώρου όπου συγκεντρώνονται ευρήματα με καλλιτεχνική και ιστορική αξία για να φυλαχτούν, να συντηρηθούν και να παρουσιαστούν στο κοινό» έχει γράψει η πρώην έφορος Ακροπόλεως κυρία Ισμήνη Τριάντη. Αλλά αυτός ο ρόλος δεν ανήκει πλέον στο παλαιό μουσείο.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΜΠΟΥΡΑΣ
Αρχιτέκτονας, ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, πρόεδρος της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως
Ευεργέτες όσοι κατεδαφίζουν κτίρια
«Είμαι υπέρ της κατεδάφισης του μουσείου όχι τόσο για ανασκαφικούς λόγους, παρ’ ότι και αυτό το έργο είναι σημαντικότατο, αλλά για να αποκατασταθεί η εικόνα της Ακρόπολης και να επανέλθει η ηρεμία του τοπίου. Για τον ίδιο λόγο πρέπει να απελευθερωθεί γρήγορα ο Βράχος από τις εγκαταστάσεις που τοποθετήθηκαν για τα αναστηλωτικά έργα.
Αυτό το μουσείο δεν έχει καμία αρχιτεκτονική αξία, ενώ στερεί από την Ακρόπολη τον ελεύθερο χώρο. Το καλοκαίρι ιδίως επικρατεί το αδιαχώρητο. Θα πρέπει επίσης να αποκατασταθούν οι αρχικές στάθμες των εδαφών, όπως ήταν πριν από τις ανασκαφές. Αν θα συνέκλινα πάντως στην άποψη της διατήρησης του μουσείου θα ήταν μόνον για να στεγάσει τις μαρμάρινες επιγραφές της Ακρόπολης. Γιατί δεν είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ένα ολόκληρο μουσείο, όπως το θέλουν, με «χάρτινα» έργα.
Ως προς το αναψυκτήριο όμως διαφωνώ ριζικά. Αυτές είναι τάσεις της μοντέρνας μουσειολογίας, οι οποίες αφορούν σύγχρονα μουσεία και όχι αρχαιολογικούς χώρους. Η επίσκεψη στην Ακρόπολη πρέπει να έχει τον χαρακτήρα προσκυνήματος. Παλαιότερα έλεγαν ότι ευεργέτες είναι αυτοί που δίνουν χρήματα για να κτίζονται κτίρια. Τώρα ευεργέτες είναι αυτοί οι οποίοι πληρώνουν για να κατεδαφίζονται
κτίρια.
ΑΛΕΚΟΣ ΜΑΝΤΗΣ
Αρχαιολόγος, έφορος Ακροπόλεως
Προτεραιότητα στους επισκέπτες
«Η ίδια η ιστορία της δημιουργίας του μουσείου και των μοναδικών αρχαιοτήτων που έχει στεγάσει, καταξιώνουν την άποψη περί της διατήρησης και της επανάχρησής του. Αυτό απηχεί και τη γνώμη όλης της Εφορείας. Η πρότασή μου αφορά την φιλοξενία εκθέσεων για την ιστορία της Ακρόπολης από την Προϊστορική εποχή ως σήμερα. Γραπτές πηγές, εικονογραφήσεις και τρισδιάστατα μοντέλα μπορεί να συνθέσουν μια μεγάλη ιστορική περίοδο παρέχοντας πληροφορίες τις οποίες ο επισκέπτης δεν θα μπορεί να λάβει στο Νέο Μουσείο.
Από την άποψη των προτεραιοτήτων δεν με ενδιαφέρει αυτήν τη στιγμή να βρεθεί η μυκηναϊκή Πύλη ή το Ιερό του Πανδίονος που είναι κάτω από το παλαιό μουσείο. Εκείνο το οποίο με ενδιαφέρει είναι τα δύο εκατομμύρια επισκέπτες της Ακρόπολης, που αφήνουν χρήματα στη χώρα, να βρίσκουν απαντήσεις στα ερωτήματά τους και να ενημερώνονται επί της ουσίας. Και ακόμη να μπορούν σε μια ισχυρή νεροποντή ή σε έναν καύσωνα να βρουν καταφύγιο. Είναι λογικό λοιπόν να υπάρχει ένα αναψυκτήριο. Και για το ασανσέρ για τα άτομα με αναπηρία υπήρξαν αντιρρήσεις, αλλά η πράξη έδειξε την αναγκαιότητά του.
Αυτό το οποίο με ενοχλεί αυτήν τη στιγμή στην Ακρόπολη δεν είναι το μουσείο αλλά τα παραπήγματα των εργοταξίων και οι σκαλωσιές».
ΛΙΝΑ ΜΕΝΔΩΝΗ
Αρχαιολόγος, πρώην γενική γραμματέας υπουργείου Πολιτισμού
Προσβολή το αναψυκτήριο
«Το παλαιό Μουσείο θα πρέπει να απομακρυνθεί από την Ακρόπολη ώστε να απελευθερωθεί ο χώρος και να γίνει συστηματική αρχαιολογική έρευνα. Γιατί στην περίπτωση της Ακρόπολης είναι μάλλον αδύνατον να υπάρχει κάτι το οποίο να μπορεί να συγκριθεί με την ιστορικότητα, τον συμβολισμό, την ιερότητα και τη φόρτιση των μνημείων της.
Πέραν αυτού, οποιαδήποτε σκέψη για μετατροπή του υφισταμένου κτιρίου σε χώρο πωλητηρίου ή και αναψυκτηρίου κρίνεται τουλάχιστον προσβλητική για τον χώρο και τα μνημεία του. Αλλά και η οποιαδήποτε υβριδική έκθεση, για τον Βράχο, τις εργασίες αναστήλωσης και οτιδήποτε άλλο. Αλλωστε αυτή η έκθεση μπορεί άνετα να φιλοξενηθεί στο Νέο Μουσείο με συμβατικά ή ψηφιακά μέσα. Η έσχατη ίσως παραχώρηση θα ήταν να στεγαστούν σε τμήμα του παλαιού κτιρίου οι επί τού Βράχου ευρισκόμενες επιγραφές, που φθείρονται από τις ατμοσφαιρικές και τις καιρικές συνθήκες. Διακριτικοί κρουνοί, ψύκτες και κάποιες τουαλέτες είναι οι μόνες εγκαταστάσεις οι οποίες θα μπορούσαν να παραμείνουν».
ΙΣΜΗΝΗ ΤΡΙΑΝΤΗ
Αρχαιολόγος, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, πρώην έφορος Ακροπόλεως
Μεγάλη όχληση
«Μπορεί σαν μια ρομαντική ιδέα να ήθελα να φύγει το μουσείο, όμως δεν θα το έκανα ποτέ με ελαφρά τη καρδία. Γιατί αντιπροσωπεύει ένα κομμάτι της ιστορίας του Βράχου· είναι κι αυτό ένα ιστορικό δεδομένο. Η εγκατάσταση ενός αναψυκτηρίου όμως φέρνει σοβαρά προβλήματα, είναι μια λειτουργία που θα δημιουργήσει μεγάλη όχληση. Αρκεί να σκεφτεί κανείς τη μεταφορά προϊόντων (αναψυκτικά, νερό, καφέδες και τρόφιμα) επάνω στον Βράχο και τη διέλευσή τους ανάμεσα από τα μνημεία. Επιπλέον την επιτήρηση η οποία θα απαιτείται προκειμένου να διασφαλιστεί η καθαριότητα του αρχαιολογικού χώρου. Το σημείο εξάλλου που προτείνεται για τα τραπεζάκια είναι σαν πηγάδι, δεν προσφέρει καμία θέα. Δεν βλέπω ότι υπάρχει ανάγκη για την κατασκευή του, είναι πλεονασμός».
ΠΕΤΡΟΣ ΘΕΜΕΛΗΣ
Αρχαιολόγος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης
Αποκατάσταση του χώρου
«Εφόσον έγινε ένα μεγάλο μοντέρνο μουσείο υπάρχει πολύς χώρος και για περιοδικές εκθέσεις, στις οποίες θα παρουσιάζεται η ιστορία της Ακρόπολης. Καλό είναι λοιπόν να κατεδαφιστεί το παλαιό για να ηρεμήσει το τοπίο και να αποκατασταθεί ο χώρος, που οχλείται από την ύπαρξη αυτού του κτίσματος. Είναι ένα σημείο άλλωστε που έχουν βρεθεί πολλές αρχαιότητες, γι’ αυτό πρέπει να γίνει περαιτέρω έρευνα. Στη συνέχεια επιβάλλεται να αποκατασταθούν οι στάθμες του εδάφους της Ακρόπολης, που είναι διαταραγμένες από τις ανασκαφές αλλά και να απομακρυνθούν το συντομότερο δυνατόν οι εγκαταστάσεις για τα έργα αναστήλωσης.
Το θέμα του αναψυκτηρίου δεν θέλω ούτε να το συζητήσω. Είναι δυνατόν να κάνουμε καφενείο πάνω στην Ακρόπολη;».
ΕΝΑ ΜΟΥΣΕΙΟ, ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ
Από το 1833, όταν η Ακρόπολη έπαψε να είναι φρούριο και άρχισαν να διαλύονται τα νεότερα κτίρια τα οποία είχαν κτιστεί στον Βράχο, δημιουργήθηκε η ανάγκη για την ίδρυση μουσείου. Παρ’ ότι η απόφαση για τη χωροθέτησή του στην Ακρόπολη ελήφθη το 1863, επί γενικού εφόρου Αρχαιοτήτων Κυριακού Πιττάκη, η ιδέα προϋπήρχε από το 1834, όταν ο Ρος, πρώτος έφορος Αρχαιοτήτων, είχε σχεδιάσει μαζί με τον Χάνσεν μια Εθνική Γλυπτοθήκη στην ίδια περίπου θέση: στο νοτιοανατολικό άκρο της Ακροπόλεως.
Οπως σημειώνει η πρώην έφορος Ακροπόλεως κυρία Ισμήνη Τριάντη στο βιβλίο «Το Μουσείο Ακροπόλεως» (1998): «Η πλευρά αυτή φαινόταν σε όλους η καταλληλότερη γιατί ο Βράχος χαμήλωνε και δημιουργούσε μια θέση που δεν έβλαπτε τα μνημεία, ούτε φαινόταν από την πόλη». Ο γνωστός αρχιτέκτονας της εποχής Παναγιώτης Κάλκος ανέλαβε τη μελέτη.
Με τις πρώτες ανασκαφές όμως ήρθαν στο φως αρχαία, το Ιερό του Πανδίονα συγκεκριμένα. Αλλά και όταν έγινε μετακίνηση σε άλλη θέση πάλι εντοπίστηκαν αρχαιότητες. Τελικώς, το πρώτο Μικρό Μουσείο κτίστηκε στο αρχικό σημείο αφήνοντας όμως απ’ έξω το ιερό. Μερικά από τα σημαντικότερα ευρήματα της Ακρόπολης βρέθηκαν άλλωστε από την ανασκαφή στο σημείο αυτό: ο Μοσχοφόρος, το Παιδί του Κριτία, η Αθηνά του Αγγέλιτου, το κεφάλι της θεάς από το αέτωμα της Γιγαντομαχίας. Αυτό το πρώτο Μουσείο της Ακρόπολης ολοκληρώθηκε το 1884, αλλά ήταν κιόλας μικρό. Ετσι το 1888 ανακοινώθηκε η ανέγερση και δεύτερου κτίσματος, πλησίον του πρώτου. Γρήγορα κρίθηκε κι αυτό ανεπαρκές αλλά η επέκτασή του έγινε μόλις το 1946. Το παλαιό Μικρό Μουσείο γκρεμίστηκε και το νεότερο επεκτάθηκε επάνω στο Ιερό του Πανδίονος και στο τείχος της μυκηναϊκής Ακρόπολης. Τα εγκαίνιά του έγιναν το 1964 αλλά για μία ακόμη φορά η πραγματικότητα είχε ξεπεράσει τις προβλέψεις (;) καθώς το μουσείο αποδείχθηκε και πάλι ανεπαρκές. Ενα Νέο Μουσείο Ακροπόλεως ήταν η μόνη λύση.
